Tema dhe dilema
DEMOKRACIA DHE DEMOKRATURA
Demokratura, do të thotë diktatura në demokraci, që manifestohet në pluralizëm, duke dëshmuar mungesën e demokracisë së brendshme, me pasoja për subjektët politike, ku përjashtim nuk bën as hapësira etnogjeografike shqiptare. Madje përvoja e deritashme dëshmon se në skenën politike pluraliste është i pranishëm egozmi, autokracia e atavizmi duke i trajtuar subjektët politike si pronë private apo e një grupi të caktuar individësh, veprim që krion paknaqësi sepse janë menanjuar individët me vlera profesionale, meritokraci e autoritet shoqëror, që ka ndikuar në dekompozimin e skenës politike dhe te kohezionit të elektorati votues shqiptar që nuk është në favor të realizimit të drejtave qytetare e kombëtare sipas standardëve ndërkombëtare
Nail Draga
Për demokracinë vazhdimisht është shkruar duke e vlerësuar ate si nivelin më të lartë të drejtave qytetare e lirive të njeriut, që ka të bëjë me shtetet demokratike, ndërsa e kundërta ka të bëjë me shtetet në ish kampin socialist, që për qytetarët ishte koncept i imagjinuar, sepse aty në vepër ishte diktatura e proletariatit e cila pati pasoja të mëdha për qytetarët e vendeve përkatëse. Por, më falimentimin e socializmit si rënd shoqëror dhe komunizmit si idelogji, edhe në këto vende me aplikimin e pluralizmit politik, demokracia e munguar u bë realitet, me formimin e subjektëve të ndryshme politike, duke demontuar dhe demaskuar sistemin monist.
Demokracia e pakonsoliduar
Por, në sajë të mungesës së përvojës politike, si dhe të ambicieve lideriste, egoizmit dhe interesave personale e klanëve të ndryshme, demokracia filloi të humbi vlerat e saja,duke qenë një farsë demagogjike, sepse në praktikë filloi të jetë e pranishme demokratura që nënkupton diktaturën në demokraci. Ky koncept dhe kjo qasje në rrethana të reja shoqërore, paraqet pengesën kryesore për demokracinë funksionale, sepse vazhdojmë të jetojmë në periudhën e tranzicionit, përkatësisht të demokracisë së pakonsoliduar, e cila është e pranishme jo vetëm në hapësirën etnogjeografike shqiptare, por në tërë vendet e ish kampit socialist në Evropën Juglindore, me pasoja për qytetarët e vendëve përkatëse.
Nga monizmi në pluralizëm
Për rreth pesë dekada në monizëm cekëj me të madhe se pushteti buron nga populli dhe i takon atij të qeverisë. Madje kanë ekzituar edhe parulla të ndryshme që më ndryshime të vogla ishin identike në të gjitha vendet e ish kampit socialist. Por, të gjithë jemi dëshmitarë, për mungesën e të drejtave dhe lirive të njëriut, për të shprehur mendimin e lirë, sepse pasojat ishin skandaloze, nga dënimi e deri të internimi si armik i popullit. Dhe një epitet i tillë ka pasur pasoja për familjarët dhe të afërmit e tyre dekada me radhë, sepse ideologjia komuniste si bazament kishte diktaturën e proletariatit. Ndërsa me rastin e dështimit të komunizmit -monizmit si teori dhe ideologji praktike me shëmbjen e Murit të Berlinit me 8 nëntor 1989, për qytetarët e vendeve të ish kampit socialist filloj një frymarrje e re e cila kishte munguar rreth pesë dekada. Informacionet për vujatjet e qytetarëve në ato vende në emër të ideologjisë komuniste, janë tragjike dhe të paimagjinueshme për botën normale. Fakti se vetëm gjatë periudhës së diktaturave komuniste janë eliminuar rreth 100 milion qytetarë të popujve e shtresave të ndryshme sociale, është dëshmi e mjaftueshme për të kuptuar falsitetin e sistemit të tillë. Praktikën e shëmtuar të “gulagëve” në ish Bashkimin sovjetik, u trashëgua përmes kampeve të internimit në Shqipëri, duke qenë modeli me monstrum i diskriminimit të qytetarëve në emër të ideologjisë së kohës, dhe luftërave të klasës, pasojat e të cilës janë edhe në ditët tona.
Për ne shqiptarët që kemi jetuar jashtë shtetit amë-Shqipërisë, në mungesë të informacionit nuk kemi pasur të dhëna të drejtpërdrejta, andaj nuk e kemi kuptuar realitetin e kohës së diktaturës në Shqipëri(1944-1991). Ishte kjo koha e ndryshimit të sistemit shoqëror, me bazamentin ideologjik që në praktikë ishte ndër me të egrat në kampin socialist në Evropën Juglindore. Dhe nuk ka pasur si të ishte ndryshe, kur në emër të konceptit ideologjik u eliminuar vlerat intelektuale, shoqërore dhe ato kombëtare, në emër të luftës klasore që ishte në kundërshtim me interesin kombëtar të shqiptarëve pas Luftës së Dytë Botërore.
Demokratura dhe shqiptarët
Demokratura, do të thotë diktatura në demokraci, që manifestohet në pluralizëm, duke dëshmuar mungesën e demokracisë së brendshme, me pasoja për skenën politike. Në këtë aspekt përjashtim nuk bën as hapësira etnogjeografike shqiptare sepse në sajë të mungesës së përvojës politike pluralizmi u keqkuptua, duke menduar se do të eliminoheshin mënjëher defektet e monizmit. Ishte ky një iluzion, sepse në kuadër të partive të reja në skenën politike pluraliste u zgjodhën individë të cilët keqpërdorën pozitat e tyre udhëheqëse, duke shpalosur vlerat autokratike, me favore personale dhe klanëve të ndryshme. Një qendrim i tillë, me kalimin e kohës ndikoi në formimin e fraksioneve brenda partive, që më pas ndikoj në ndarje definitive duke formuar subjektin tjetër politik.
Egoizmi, virus i demokracisë
Një dukuri e tillë legjitimoj formimin e subjekteve të veçanta politike, duke dëshmuar dekompozimin e skenës politike, dukuri që është e pranishme kudo në vendet e ish kampit socialist ku përjashtim nuk bën as Mali i Zi.
Në vend që dallimet e ndryshme brenda partive të eliminoheshin duke debatuar dhe gjetur konsenzus, lideret partiak nuk ishin të shqetësuar për përçarjet e brendshme partiake, përkundrazi ishin të gëzuar se po iu largoheshin të padegjueshmit, përkatësisht konkurentët brenda partisë. Madje, ka pasur raste kur konkurentët i “këshillonin” se nëse nuk iu pelqen formoni partinë tuaj, sepse pluralizmi ofron një mundësi të tillë. Kemi të bëjmë pikërisht me individët të cilët vuajnë nga virusi i egoizmit, që me sjelljet e tyre autokratike, janë bërë të dëmshëm për subjektin politik dhe elektoratin votues të cilin e përfaqësojnë.
Pluralizmi brenda shqiptarëve
Nëse analizojmë këtë dukuri të shqiptarët në Mal të Zi, paraqet çështje për hulumtim të veçantë, sepse kemi të bëjmë me një popullatë numërikisht të paktë dhe në hapësirë të vogël, por numër relativisht të lartë të partive politike. Nga themelimi i partisë së parë politike LDMZ(1990), me pas janë themeluar parti tjera: UDSH(1993), PPD(2001), FORCA(2005), BDSH(2006), ASH(2006), PD(2011), LDSH(2016) etj., që janë shumë për një popullsi e elektorat të vogël.
Shkaku kryesor i paraqitjës së ndarjeve apo frakcioneve brenda partiake, ka qenë në mungesë të funksionimit të demokracisë së brendshme partiake, sepse udhëheqësit e tyre kanë pasur qendrime egoiste, autokratike dhe ambicie të sëmura lideriste. Veprimi i tillë ishte nihilist sepse nuk janë vlerësuar kuadrat e brendshme, ndërsa nga ana tjetër nuk janë përpjekur për të ofruar kuadra më integritet personal e profesional, e sidomos intelektual, por ishte e kundërta duke i injoruar e larguar ata të cilët i kanë vlerësuar si konkurent të tyre në të ardhmën.
LDMZ- model i veprimit autokratik
Rasti i LDMZ, paraqet rast për hulumtim sepse nga Lëvizje Kombëtare që cilësohej në vitin 1990, u degradu aq shumë duke u tkurrur vazhdimisht, duke mbetur pas tridhjetë viteve në nivelin e një OJQ-eje. E dhëna se kryetari i saj ishte në krye të kësaj partie për 29 vjet, mbetet rast i veçantë në pluralizëm, sepse kudo janë mbajtur zgjedhje dhe ndryshuar udhëheqësit, që janë në favor të subjektëve por edhe të pluralizmit politik, por këtu një dukuri e tillë ishte e panjohur, që ishte shkak i zhgënjimit të elektoratit votues shqiptar. Kemi të bëjmë me rastin tipik të demokraturës e cila është e dëmshme dhe me pasoja për çdo subjekt politik dhe qytetarët në mjedisin përkatës, që nuk është në favor të parimeve demokratike.
Vlerësimi në prezantim e përfaqësim
Hapja e subjektit politik nuk duhet të trajtohet si çështje formale por obligim ndaj antarësisë dhe elektoratit votues. Nëse në fillim të pluralizmit janë bërë gabime në sajë të pa përvojës politike, me pas përgjegjësia bie mbi forumet partiake, duke respektuar profesionalizmin e dëshmuar, meritokracinë dhe autoritetin shoqëror.
Në këtë aspekt çështja e kandidimit të individëve në listat zgjedhore për këshilltar apo deputet duhet të jetë e hapur duke iu mundësuar të kandidojnë edhe individë të tjerë, e jo të jenë të rezervuara vetëm për disa persona, sipas shijes së kryetarit të partisë. Në këtë aspekt duhet të respektohet rotacioni duke iu dhënë rast edhe të tjerëve. Vetëm në ketë formë do të respektohej parimi i vlerësimit partiak edhe për të tjerët në procesin e përfaqësimit dhe të prezantimit, sipas parimeve të demokracisë pluraliste.
Autokracia si demokratura
Përfundimidht, për të gjithë duhet të jetë e qartë se për jetëgjatësinë e subjektëve politike duhet të ekzistojë demokracia e brendshme, si rezultat i shprehjes së vullnetit në zgjedhjen e organëve partiake përmes procesit të votimit, në mes disa kandidatëve, e jo përmes aklimacionit, që paraqet demokraturën, përkatësisht autokracinë. Po ashtu duhet të percaktohet mandati i limituar(një plus një mandat), duke qenë parim demokratik.
Duhet të eliminohet koncepti autokratik, një herë kryetar gjithmonë kryetar, duke kriuar kultin e personalitetit, si personin e vetëm dhe të pazëvendësueshëm. Përvoja e deri tashme dëshmon se një logjikë e tillë është disfatiste me pasoja në kohezionin e eletoratit votues të subjektit politik që është dëshmuar në zgjedhjet lokale apo qendrore.
( 8 Shtator 2021)
Regjistrimi i popullsisë duhet të mbahet me elementët e identitetit
Vetëm ata të cilët kanë manipuluar në të kalurën me statistikat reale të popullsisë sidomos me strukturën kombëtare të saj, iu pengon realiteti demografik në Mal të Zi, duke harruar se koha e manipulimeve nuk mund të jetë e përhershme, e sidomos tash kur këtu ka ndodhur rotacioni i pushtetit, që ofron mundësi reale të prezantimit të elementëve të identitetit të popullsisë si në vend dhe në botën e jashtme
Nail Draga
Çështja e regjistrimit të popullsisë në çdo vend paraqet moment të veçantë jo vetëm statistikor por edhe shoqëror, sepse ofrohen të dhëna më interes të përgjithshëm për planifikimin dhe zhvillimin e vendit. Pra, kemi të bëjmë me një çështje serioze me peshë shtetërore, ku formohen ekipe të veçanta që merrën me këtë proces statistikor.
Por, procesi i regjistrimit të popullsisë varët shumë nga rrethanat shoqëroe e politike në mjedisin përkatës. Në veçanti ka të bëjë me mjediset heterogjene në aspektin kombëtar, të cilat nuk janë të konsoliduara në sajë të raportëve shoqërore. Një dukuri e tillë ka të bëjë në veçanti me Malin e Zi, duke qenë ndër vendet me multinacionale në Europën Juglindore. Në këtë aspekt këtu nuk mund të anashkalohet qasja politike e cila është dominuese në këtë çëshje demografike. Dhe një dukuri e tillë është e pranishme nga viti 1990 e më miratimin e pluralizmit, ku çështjet demografike morën përmasa politike, që u dëshmu edhe në regjistrimet e popullsisë.
Në sajë të përvojës së mëhershme regjistrimi i popullsisë është mbajtur çdo dhjetë vjet, duke mbetur aksiomë edhe për kohën e pluralizmit. Por, në rrethana të reja në pluralizëm, kemi përjashtime që dëshmohet me regjistrimin e vitit 2001. Ishte ky vit me turbulenca politike në Mal të Zi, ku nga një situatë e tillë nuk u mbajt regjistrimi i regullt por është shtyer për vitin 2002, ndërsa më së fundi u realizu në vitin 2003.
Pasi regjistrimi vijues i popullsisë u mbajt në vitin 2011, sipas praktikës regjistrimi i radhës duhet të mbahet në vitin 2021. Por, në sajë të disa pengesave teknike, siç është mosmiratimi i ligjit për regjsitrimin e popullsisë dhe miratimit të buxhetit për vitin 2021, u vendos që regjistrimi i popullsisë të mos mbahet në muajin prill të këtij viti, por ai të shtyhet për fund të vitit.
Pasi ditë më parë, ndonëse me vonesë u miratu buxheti për këtë vit, nuk ka pengesa subjektive për ta realizuar regjistrimin e popullsisë, andaj janë gjasat reale të mbahet deri në fund të vitit. Por, duke marrë parasysh se regjistrimi i popullsisë këtu ka peshë të veçantë politike, se kur realisht do të mbahet do të varët nga partitë politike, përkatësisht shumica parlamentare në Mal të Zi.
Regjistrimi duhet të jetë i kompletuar
Më herët kemi pasur rast të dëgjojmë nga individë apo subjekte të ndryshme të shoqërisë civile, që në regjistrimin e popullsisë të mos evidentohen elementët identitare. Fjala është për strukturën kombëtare, gjuhësore dhe fetare të popullsisë si elemente identitare për çdo individ apo popull si kudo në botën e qytetëruar. Ishte ky paralajmërim absurd dhe konfuz i cili nuk është pritur mirë nga partitë politike si dhe opinioni i gjerë, sepse çdo individ ka emrin e mbiemrin, gjuhën dhe fenë e vet.
Nuk ka dilemë se çdo mohim i tyre elementëve paraqet diskriminim individual dhe kolektiv dhe si i tillë i është i pa pranueshëm. Propozuesit e tillë kanë dështuar sepse pjesëtarët e popujve në Mal të Zi, deri më tash janë regjistruar të kompletuar me strukturat e tyre. Ndërsa është çështë tjetër sa kanë qenë të sakta të dhënat nga regjistrimet e popullsisë, duke ditur se në monizëm janë bërë manipulime të ndryshme të kësaj natyre.
Regjistrimi si proces statistikor
Nëse analizojmë në detaje regjistrimet e popullsisë(1948-1991) sipas përkatësisë kombëtare, gjuhësore e fetare vërehen ndryshime të theksuara, duke kriuar dyshime në realitetin në terren. Në këtë aspekt kanë qenë të diskriminuar serbët, popullsia me përkatësi të fesë islame së cilës i është mohuar përkatësia kombëtare, ndërsa emërtimi boshnjake është definuar nga viti 1993. Po ashtu në këtë aspekt në pozitë të pavolitshme kanë qenë edhe shqiptarët, sepse statsitika shtetërore i ka evidentuar sipas dëshirës së tyre e jo sa realisht kanë qenë në terren.
Pikërisht, në lidhje me këtë çështje nëse analizojmë të dhënat në regjistrimet e popullsisë në kohën e monizmit, popullsia serbe është paraqitur në mënyrë simbolike, që nuk ka treguar realitetin demografik në aspektin nacional. Por, në këtë aspekt për serbët u bë kthesë e madhe në regjistrimin e vitit 2003 e 2011, duke dëshmuar se regjistrimet e mëhershme kanë qenë të programuara me qellime të caktuara nga ana e pushtetit. Sepse nuk mund të quhet ndryshe e dhëna se serb në aspektin kombëtar në vitin 1948 janë deklaruar 1.78%, ndërsa malazez 90.67%, ndërsa në vitin 2003, serb janë deklaruar 31.99%, ndërsa malazez 43.16%. Këto të dhëna janë të mjaftueshme për të kuptuar realitetin demografik në Mal të Zi, sepse për këtë periudhë kohore(1948-2003), numri i serbëve është rritur për 30.21%, ndërsa i malazezëve ka rënë për 47.51%, që është dëshmi transparente e manipulimit të pushtetit me strukturën nacionale të popullsisë në këtë mjedis.
Në këtë aspekt nuk kanë bërë përjashtim as shqiptarët, boshnjakët e kroatët. Andaj në rrethana të reja shoqërore e politike regjistrimin e ardhshëm të popullsisë duhet trajtuar si proces statistikor e jo manipulues. Vetëm me një qasje të tillë do të kemi një realitet objektiv demografik, duke e paraqitur strukturën reale në këtë mjedis multinacional si nder më të veçantit në regjion.
Diaspora ka identitetin e vet
Sipas informacionëve të cilat disponojmë në regjistrimin e popullsisë i cili do të zhvillohet në fund të këtij viti, sikurse në vitin 2011 diaspora do të regjistrohet vetëm në aspektin numërik, do të thot pa përkatësinë nacionale, gjuhës amtare dhe ate konfesionale që është paradoks i llojit të vet, sepse çdo individ kudo qoftë ai ka identitetin e vet.
Por, pas rotacionit të pushtetit të ndodhur me 30 gusht 2020, shpresojmë se në këtë aspekt duhet të ndodhin ndryshime cilësore ku nuk duhet të përjashtohet as diaspora, sepse ajo është pjesë e pandarë e popullsisë në vend, ndonëse janë me dekada në botën e jashtme. Mohimi i të drejtës për tu regjistruar në këtë proces statistikor dëshmon se shteti nuk i trajton të gjithë qytetarët përkatësisht shtetasit e vet të barabartë. Në këtë aspekt dallohen vendet më popullsi heterogjene nacionale, ku shëmbull tipik është Mali i Zi. Por, kësaj here besojmë se do të angazhohen jo vetëm partite politike por edhe nga shoqëria civile, që defekti I vitit 2011 të eliminohet, në favor te të gjithëve në përgjithësi e diasporës në veçanti.
Sepse nuk ka diasporë pa identitet kombëtar, gjuhësor e fetar, pavarësisht se ku punojnë e jetojnë. E kundërta ndodhë vetëm të ata popuj me kompleksin e tyre të cilët e kanë të rrezikuar identitetin e tyre nacional dhe gjuhësor. Nga ana tjetër shqiptarët në ketë aspekt kanë qenë të përmbajtur nga fakti së janë të vetmit që nuk i përkasin korpusit të popujve sllavë, dhe së nuk i kemi komplekset e atyre popujve në Mal të Zi.
Në lidhje me këtë çështje mbetet të presim reagimin nga Monstat-i i cili do të merret me regjistrimin e popullsisë, në muajt në vijim, kur do të kemi mundësi të kemi kopjen e fletëregjistrimin e popullsisë, ku do të evidentohet edhe diaspora. Vetëm atëherë duhet të kemi mundësi të japim vërejtjet në lidhje me çështjet kontestuese, ku diaspora mbetën çështje e cila kërkon zgjidhje e jo të mohohet sikurse në regjistrimin e fundit të popullsisë(2011). Sepse mohimi i të drejtës së diasporës bie ndesh me të drejtat dhe liritë e njeriut dhe standartët demokratike, sepse çdo individ kudo qoftë ai ka identitetin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional. Kujtojmë me këtë rast se në regjistrimin e popullsisë në vitin 2003, janë evidentuar 52511 banorësh nga Mali i Zi në botën e jashtme, apo 7.8% e popullsisë së përgjithshme.
Një e treta e diasporës është shqiptare
Nuk ka dilemë se një të dhënë të tillë duhet analizuar më tërë spektrin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional, sepse atëherë do të kemi mundësi të japim disa përfundime. Kështu nëse analizojmë këtë numër sipas strukturës nacionale të popullsisë del qartë së në botën e jashtme janë 16519 pjesëtarë të kombësisë shqiptare, nga del së çdo i treti shqiptarë është në botën e jashtme. E dhëna së shqiptarët paraqesin 1/3 e diasporës së përgjithshme te Malit të Zi, është diçka e jashtëzakonshme kur dihet së shqiptarët në vitin 2003 kanë marrë pjesë më 7.09% në kuadrin e popullsisë të përgjithshme.
Ndërsa pjesa tjetër e diasporës nga Mali i Zi i takon pjesëtarëve të popullit boshnjak, e më së paku atij malazez apo serb, duke dëshmuar në mënyrë transparente gjendjen faktike të diasporës ku popujt të cilët janë numërikisht më të pakët përbëjnë pjesën më të madhe të diasporës nga Mali i Zi. Pikërisht një e dhënë e tillë dëshmon qartë statusin e tyre social dhe politik të popujve përkatës në Mal të Zi. Sepse nuk ka mundësi të shpjegohet ndryshe që pjesëtarët e popujve numërikisht më të pakët janë pjesëtarët më të mëdhënj të diasporës.
Për ndryshime duhet vullnet politik
Andaj duke marrë parasysh këto të dhëna mendoj së hartuesit e pyetjeve në fletëregjistrimin e popullsisë në vitin 2011, kanë vendosur me qellim eliminimin e deklarimit te diasporës sipas përkatësisë nacionale, gjuhës amtare e asaj konfesionale. Pikërisht nga një veprim i tillë del qartë qellimi, më çka dëshmohet së ky regjistrim i popullsisë është politizuar në përmasa të jashtëzakonshme nga Monstat-i në Mal të Zi.
Përfundimisht nëse ekziston vullneti politik, defektet nga regjistrimi i diasporës mund dhe duhet të përmirësohen në regjistrimin e popullsisë që parashihet të mbahet në fund të këtij viti, duke dëshmuar profesionalizëm në respektin ndaj diasporës e cila është ndërgjegja kombëtare e çdo vendi.
Shpërndarja territoriale e popullsisë në Mal të Zi sipas përkatësisë kombëtare(2003)
Bashkëqeverisja me mohuesit e gjenocidit model aksidental në demokracinë pluraliste
Rotacioni i pushtetit në Mal të Zi si rezultat i zgjedhjeve parlamentare me 30 gusht 2020, nga shumë analistë është vlerësuar si sfidë për shumicën e re parlamentare për funksionimin dhe qëndrueshmërinë në skenën politike. Një qasje e tillë bazohej në koalicionin e shumicës parlamentare që përbëhet nga shumë subjekte politike me programe dhe ide të ndryshme, që jep për të kuptuar se do të ketë mospajtime në marrjen e vendimeve të ndryshme, duke sjellë krizë parlamentare dhe qeverisëse, dukuri e cila është e pranishme muajt e fundit në këtë mjedis, me mundësi reale në ndryshime në qeveri apo zgjedhje të parakohshme parlamentare.
Nail Draga
Si dëshmi autentike të një konstatimi të tillë kemi të bëjmë me votimin e Rezolutës për gjenocid në Srebrenicë në Kuvendin e Malit të Zi me 55 vota për, 19 kundër dhe 7 abstenime(17.6.2021), qe ka ndikuar në vazhdimin e ndarjëve politike në Mal të Zi.
Qendrimi i tillë mohues i deputetëve serb, dëshmon se në Mal të Zi vazhdon sindromi serb ndaj luftërave të zhvilluara në ish-Jugosllavi ku gjenocidi në Srebrenicë mbetën rast i veçantë për tërë Europën pas Luftës së Dytë Botërore.
Por, duke marrë parasysh se popullsia me përkatësi serbe në Mal të Zi përbën rreth 1/3 e popullsisë së përgjithshme kemi të bëjmë me çështje e cila mbetet shqetësuese, si për momentin aktual dhe në të ardhmën. Sepse vetëm politika serbe nuk ka pasur guxim të pranoj gjenocidin i cili ka ndodhur në vitin 1995 në Srebrencië, sepse qendron në ndërgjegjën kolektive të atyre që e kryen dhe të atyre që nuk e parandaluan. Pikërisht në lidhje më këtë çështje ditë më parë përfaqësuesi i Bashkimit Eurpoian(BE), Josep Borell, “ia ka bërë të qartë Serbisë, se në Srebrenicë ka ndodhur gjenocid dhe se kush nuk e pranon atë nuk ka vend në familjen evropiane”.
Pikërisht një ndarje e tillë politike do të ndikojë në raportët në mes konstituentëve dhe të stabilitetit të qeverisjës aktuale në Mal të Zi. Nuk ka dilemë se do të jetë vështirë një bashkëqeverisje stabile me ata të cilët mohojnë gjenocidin, sepse kemi të bëjmë me një model të panjohur në pluralizëm.
Krizë qeveritare dhe parlamentare
Pikërisht një votim i tillë ishte shkas për paraqitjen e turbulences politike kryesisht nga ana e Frontit Demokratik(DF), sepse ata janë deklaruar publikisht se qeveria aktuale nuk ka mbeshtetjen e tyre. Dhe jo vetëm kaq, sepse ata momentalisht janë duke bojkotuar edhe parlamentin deri sa të sqarohen disa çështje të raportëve në kuadër të shumicës parlamentare. Një qendrim i tillë paraqet një situatë të veçantë e panjohur deri më tash, që është kundër vullnetit të qytetarëve të cilët votuan ndryshimin në zgjedhjet e 30 gushtit 2020.
Në sajë të rrethanave aktuale politike në Mal të Zi, nuk ka dilemë se një veprim i tillë është në favor të DPS-it nga del se DF vepron kundër interesave të marrëveshjes së shumicës parlamentare aktuale, por të interesave të individëve të ndryshëm.
Ndryshime në qeveri apo zgjedhje të reja
Pavarësisht animoziteteve dhe turbulencave politike në mes individëve apo subjekteve politike
çështja e qeverisjes mbetet të trajtohet si përparësi në dialog dhe kompromis nga ana e shumicës parlamentare. Vetëm me qasje realiste në favor të parimeve demokratike duke dëshmuar vullnet politik mund të gjindet zgjidhje optimale për të qeverisur.
Në sajë të situates momentale del qartë se të gjithë përbërësit e koalicionit qeveritar del qartë se si zgjidhje mbetën ndryshimi në qeveri, qeveri teknike apo zgjedhje të parakohshme parlamentare.
Por, pasi deri më tash janë mbajtur dy takime në kuadër të koalicionit të shumicës parlamentare, nuk ka dilemë se takimi i tretë që do të mbahet këto ditë së do të përcaktojë edhe fatin e kësaj qeverie dhe të shumicës parlamentare.
Përgjegjësia e opozitës për të kaluarën
Në sajë të praktikës politike në ato mjedise ku ka ndodhur rotacioni i pushtetit, roli i opozitës mbetën i veçantë, në sajë të qendrimit dhe të veprimit politik. Kryesisht kemi të bëjmë me qendrimin kritik ndaj pushtetit, duke vendosur në fokus veprimet e dëmshme në kuadër të qeverisjës.
Por, në këtë aspekt në Mal të Zi kemi rast të veçantë, sepse opozita aktuale, ka qenë në pushtet për tridhjetë vite, andaj e ka të vështirë të pajtohet me fatin e humbjës së pushtetit, andaj i mungon qasja opozitare në skenën politike në Mal të Zi. Duke marrë për bazë qeverisjën e tyre për tre dekada, ata mbajnë përgjegjësi për devijimet e zhvillimëve të përgjithshme në vend. Pikërisht, nga një konstatim i tillë, ata nuk kanë të drejtë morale të kritikojnë pushtetin aktual, sepse ata kanë trashëguar prej tyre privatizimin e dështuar, korrupcionin dhe devijimet e ndryshme me pasoja të mëdha shoqërore.
Përveç konfrontimeve verbale politike në mes pozitës dhe opozitës, një dukuri e tillë është e pranishme edhe në kuadër të shumicës parlamentare ne mes Froniti Demokratik(DF) dhe Demokratëve të Malit të Zi(DCG), që ka të bëjë me egoizmin dhe gjelozinë partiake për dominimin në skenën politike të elektorati votues kryesisht ortodoks në këtë mjedis.
Përvoja e deri tashme politike dëshmon se sindormi i liderizmit mbetën çështje për hulumtim, sepse egoizmi dhe atavizmi mbesin dukuri te autokracisë që janë të dëmshme për demokracinë parlamentare. Dhe në një situatë aktuale politike në Mal të Zi, nuk kemi qeveri të qëndrueshme sepse qeveria sulmohet si nga opozita dhe një pjesë e pozitës(DF), duke qenë rast i rrallë në demokracinë pluraliste.
Në mes konslodimit apo dekompozimit
Në një situatë të tillë konfuze dhe me animozitete në kuadër të shumicës parlamentare ka gjasa të përfitojë opozita aktuale e në veçanti DPS-i e cila vepron për t'u konsoliduar pas kalimit në opozitë, andaj do të përdorë të gjitha mekanizmtat dhe përvojën politike për të përfituar nga mungesa e unitetit të shumicës parlamentare.
Pavarësisht paknaqësisë në kuadër të shumicës parlamentare, analistë të ndryshëm vlerësojnë se duhet gjetur zgjidhje që do të ishte kompromis i pranueshëm për të gjithë. Një veprim i tillë do të dëshmojë se rotacioni politik i pushtetit nuk ishte rastësi por shprehje e vullnetit të qytetarëve për ndryshim.
Në të kundërtën në Mal të Zi do të kemi një vjeshtë të nxehtë politike që do të jetë test i veçantë për shumicën parlamentare, në mes konsolidimit apo të dekompozimit politik.
(Korrik 2021)
Ndonëse ishte parashikuar që regjistrimi i popullsisë të mbahet në muajin prill, bëhet më dije së për shkaqe financiare dhe në mungesë të ligjit për regjistrimin e popullsisë ai do të mbahet në fund të vitit, nga del se pushteti aktual nuk ka pasur mundësi praktike të ballafaqohet me këtë proces me peshë shumëdimensionale shtetërore, që është dëshmi e raportëve shoqërore në këtë mjedis të pakonsoliduar
Nga konstituimi i qeverisë së re nga ish opozita e mehershme, e cila është e dominuar me pjesëtarë nga popullsia serbe, përveç marrjës së pushtetit në sajë të fitorës së zgjedhjeve me 30 gusht 2020, një ndër çështjet e tyre programore është edhe regjistrimi i popullsisë. Madje ata e cekin haptas se kjo do të jetë fitorja e dytë e tyre, duke dëshmuar se regjistrimet e më hershme kanë qenë farsë e pushtetit, dhe diskriminuese, sepse nuk kanë treguar gjendjen reale në këtë mjedis.
Regjistrimi si proces statistikor e jo politik
Pikërisht, në lidhje me këtë çështje nëse analizojmë të dhënat në regjistrimet e popullsisë në Mal të Zi pas Luftës së Dytë Botërore(1948-1991) për kohën e monizmit, popullsia serbe është paraqitur në mënyrë simbolike, që nuk ka treguar realitetin demografik në aspektin nacional. Por, në këtë aspekt për serbët u bë kthesë e madhe në regjistrimin e vitit 2003 e 2011, duke dëshmuar se regjistrimet e mëhershme kanë qenë të programuara me qellime të caktuara nga ana e pushtetit. Sepse nuk mund të quhet ndryshe e dhëna se serb në aspektin kombëtar në vitin 1948 janë deklaruar 1.78%, ndërsa malazez 90.67%, ndërsa në vitin 2003, serb janë deklaruar 31.99%, ndërsa malazez 43.16%. Këto të dhëna janë të mjaftueshme për të kuptuar realitetin demografik në Mal të Zi, sepse për këtë periudhë kohore(1948-2003), numri i serbëve është rritur për 30.21%, ndërsa i malazezëve ka rënë për 47.51%, që është dëshmi transparente e manipulimit të pushtetit me strukturën nacionale të popullsisë në këtë mjedis.
Në këtë aspekt nuk kanë bërë përjashtim as shqiptarët, boshnjakët e kroatët. Andaj në rrethana të reja shoqërore e politike regjistrimin e ardhshëm të popullsisë duhet trajtuar si proces statistikor e jo politik. Vetëm me një qasje të tillë do të kemi një realitet tjetër demografik, duke e paraqitur strukturën reale në këtë mjedis multinacional si nder më të veçantit në regjion.
Eurostat-i nuk do të përcjellë regjistrimin e popullsisë
Bëhet me dije se EUROSTAT-i(Drejtoria gjenerale e Komisionit Evropian për Statistikë) nuk do të përcjellë në terren regjistrimin e ardhshëm të popullsisë në Mal të Zi, edhe pse ky institucion në vitin 2011 ka qenë pjesërisht i kyçur në përcjelljen e regjistrimit në Mal të Zi.
Niveli i kyçjes atëherë ka qenë në formën e monitorimit, përmes të ashtuquajturës “vlerësimi të ekspertëve”, ku ekspertët e angazhuar i ka miratuar EUROSTAT-i, që kanë qenë në terren gjatë regjistrimit. Por, kësaj here, bëhet më dije së nuk është planifikuar që Eurostat-i të mbikëqyr regjistrimin e popullsisë në Mal të Zi(apo në ndonjë vend tjetër) njoftojnë nga ky institucion evropian.
Siç kanë theksuar, kjo nuk do të thotë së Eurostat-i nuk është i kyçur, sepse ata do të japin këshilla vendëve, me kyçje përmes grupit punues për regjistrimin e popullsisë dhe banesave, ku marrin pjesë vendet në procesin e zgjerimit të BE, marrin pjesë si vëzhgues dhe kanë përfitime nga diskutimet dhe këshillimet teknike të paraqitura gjatë takimeve.
Megjithate, Eurostat-i do përcjellë përgatitjet për regjistrim dhe do të vazhdojë të përcjellë zhvillimet aktuale njoftojnë nga ky institucion.
Mos miratimi i buxhetit dhe ligjit për regjistrimin e popullsisë
Sipas informacioneve që disponojmë në Mal të Zi praktikisht është e pamundur të realizohet regjistrimi i popullsisë në muajin prill, sipas paralajmërimit të mëhershëm. Si shkak praktik në lidhje mbi këtë çështje është vendimi për financimin e përkohshëm, sepse buxheti për këtë vit nuk është miratuar. Ndërsa përveç buxhetit, pengesë tjetër është edhe mos miratimi i ligjit për regjistrimin e popullsisë deri në këtë moment, ndërsa nuk duhet të anashkalohet edhe gjendja e pavolitshme epidemiologjike nga ana e koronavirusit në Mal të Zi.
Në Maqedoni të Veriut mbahët regjistrimi i popullsisë
Në regjion regjistrimi i popullsisë pas 19 vitëve do të mbahet në Maqedoni nga data 1-21 prill, ku përveç popullsisë rezidente do të regjistrohet edhe ajo në diasporë. Madje në këtë aspekt diaspora është njohtuar se mund të aplikojë në mënyrë elektronike, duke iu mundësuar regjistrimin pa pengesa subjektive.
Pasi kemi të bëjmë me kohën e pandemisë, del qartë se kemi të bëjmë me një regjistrim pandemik, me rrezikshmëri aktive, ku kësaj dukurie duhet shtuar edhe sindromin e besueshmërisë, që është e luhatur vite më radhë. Duke e ditur se regjistrimet e popullsisë në kohën e monizmit në Maqedoni kanë qenë të njëanshme dhe me dyshime sa i përket numrit të shqiptarëve në kuadër të popullsisë së përgjithshme, kësaj here ekziston mundësia e përmirësimit të gabimeve të tilla me regji shtetërore. Sepse numri I shqiptarëve me rreth 25% në popullsinë e përgjithshme nuk është i tillë, por analistët dhe studiuesit e vlerësojnë se ajo është rreth 30-35%.
Shqiptarët janë 1/3 e popullsisë
Në favor të një konstatimi të tillë janë edhe numri i nxënësve shqiptarë si dhe nataliteti i popullsisë shqiptare por edhe disa faktorë të tjerë. Nuk ka dilemë se të gjithë indikatorët tregojnë se shqiptarët janë më shumë se sa i ka paraqitur statistika në regjistrimin e fundit, ku regjistrimi i prillit duhet të eliminojë dilemat e tilla.
Po ashtu duhet cekur se në këtë numër nuk janë përfshirë shqiptarët etnik të përkatësisë ortodokse në Maqedoni, që minimalisht janë rreth 70.000 qytetarë. Nëse do të kemi një regjistrim real, do të kemi një paraqitje tjetër në mozaikun nacional në Maqedoni të Veriut, sepse pas Malit të Zi, ky është vendi me strukturë heterogjene multinacionale në regjionin e Evropës Juglindore.
Nga ana tjetër duke marrë parasysh situatën e pandemisë në Serbi regjistrimi i popullsisë që është parapa të mbahet në muajin prill, është shtyrë për në vjeshtë.
Përfundim
Në Mal të Zi si mjedisi me multinacional në regjion në lidhje me mbajtjën e regjistrimit të popullsisë polarizime të kësaj natyre ka pasur edhe më parë. Kujtojmë më këtë rast vitin 2001, kur ishte afati të mbahet regjistrimi i rregullt, por u shty dy herë dhe përfundimisht u mbajt në vitin 2003. Por, duke marrë parasysh raportët shoqërore në Mal të Zi në momentin aktual, sidomos pas ndryshimit të pushtetit nga zgjedhjet e 30 gushtit 2020, këtu vazhdon diskursi politik tipik i një mjedisi të pakonsoliduar. Andaj, ndonëse është përcaktuar që regjistrimi i popullsisë të shtyhet për në fund të vitit, nuk do të jetë çudi, që të prolongohet përsëri në sajë të rrethanave politike në vend.
(17 mars 2021)
